Częste bóle głowy o gniotącym charakterze, ucisk odczuwany w obrębie policzków, nosa i czoła oraz nawracający katar to objawy, które nasuwają podejrzenie procesu zapalnego toczącego się w zatokach.

Zatoki to przestrzenie anatomiczne zlokalizowane w obrębie naszych kości czaszki. Są one puste w środku i pokryte błoną śluzową podobnie jak jama nosowa. U człowieka wyróżnia się 4 pary zatok obocznych nosa: zatoki szczękowe ( zlokalizowane tuż pod oczami), zatoki czołowe (nad oczami), zatoki sitowe ( w okolicy nasady nosa) i zatoki klinowe, zlokalizowane głębiej, za zatokami sitowymi.

Funkcja, jaką pełnią zatoki w organizmie jest nadal przedmiotem sporów wielu uczonych. Prawdopodobnie amortyzują one czaszkę oraz mają udział w prawidłowej artykulacji dźwięków. Dużo lepiej od fizjologicznej roli zatok znany jest proces patologiczny, jaki często się w nich toczy i nosi nazwę zapalenia.

Objawy zapalenia zatok

Chore zatoki to nie lada utrapienie dla cierpiącego pacjenta. Objawy zapalenia zatok pojawiają się z reguły po przebyciu niedoleczonej infekcji wirusowej lub bakteryjnej górnych dróg oddechowych. W niedługim czasie po pozornym ustąpieniu infekcji, pojawia się ból głowy zlokalizowany punktowo, głównie w okolicach czoła, nosa, oczodołu bądź policzków.

Ból ma charakter ucisku, zgniatania czy rozpierania i może promieniować do innych okolic głowy, dlatego czasem ciężko ustalić jego pierwotne ognisko. Nasilenie dolegliwości obserwuje się podczas wykonywania wysiłku fizycznego czy pochylania głowy do przodu. Jest to związane z przemieszczaniem się patologicznej wydzieliny zalegającej w zatokach. Ból to nie jedyny objaw chorych zatok.

Pacjenci bardzo często skarżą się również na nawracający nieżyt nosa, zaleganie ropnej wydzieliny, która może również spływać do gardła i powodować kaszel lub podrażnienie błony śluzowej. Mowa staje się często nosowa, niewyraźna, przymglona, a zapachy z otoczenia tracą swoją intensywność. Może pojawić się także nieświeży oddech, uczucia zatkania ucha, upośledzenie słuchu czy podwyższenie temperatury ciała.

Przyczyny powstania choroby

Do zapalenia zatok dochodzi, gdy wraz z zajęciem procesem zapalnym błony śluzowej nosa, infekcja rozprzestrzenia się na błonę śluzową zatok. Powstaje obrzęk, przekrwienie i zwężenie objętości jamy zatokowej. Wydzielina, która dotąd mogła swobodnie odpływać, może zostać uwięziona w zatoce, a stąd już tylko krok do namnażania się tam chorobotwórczych patogenów, które potęgują stan zapalny.

Dlaczego nie u każdego, który przechodził zwykły nieżyt nosa i przeziębienie, dojdzie do powikłań w postaci zapalenia zatok? Niektórzy z nas posiadają sprzyjającą budowę anatomiczną zatok, węższe przestrzenie odpływu lub też silnie skrzywioną przegrodę nosową. Do rozwoju schorzenia usposabiają także alergie i niedobory odporności, powodujące częstsze infekcje oraz mukowiscydoza, zmieniające skład śluzu wytwarzanego przez błony zatok.

Możliwe powikłania

Ciężkie, ale na szczęście rzadkie powikłanie zapalenia zatok związane jest z rozprzestrzenieniem się infekcji na inne struktury zlokalizowane w obrębie czaszki: ucho środkowe i wewnętrzne czy też opony mózgowo-rdzeniowe. Przebicie się procesu zapalnego poza zatoki może wywołać uogólnioną infekcję ośrodkowego układu nerwowego, która jest stanem wymagającym szybkiej hospitalizacji.

Częstszym powikłaniem zapaleń jest wytworzenie ropni z patologiczną wydzieliną, które muszą być usuwane chirurgicznie. Narażone są także oczy oraz nerwy wzrokowe do nich prowadzące, ze względu na niewielką odległość dzielącą je od zatok. Dochodzi do pogorszenia wzroku, bólów przy ruchach gałek ocznych, opadania powiek czy podwójnego widzenia.

Jak rozpoznać zapalenie zatok ?

W leczeniu zatok pomocny bywa lekarz laryngolog, który za pomocą rynoskopu może mieć wgląd w chore zatoki i zdecydować o konieczności ich leczenia. Rozpoznanie zapalenia zatok na podstawie samych objawów klinicznych nie zawsze jest słuszne i stwarza duże możliwości błędu lekarskiego. W przypadku niepewnej diagnozy, konieczna jest czasem również konsultacja neurologiczna.

Leczenie zapalenia zatok

W zależności od stopnia zaawansowania choroby stosuje się różne formy leczenia. Jako, że zapalenie zatok ma najczęściej podłoże bakteryjne, najlepsze wyniki powinna dawać antybiotykoterapia. Niestety, antybiotyki słabo przenikają do zajętych chorobą zatok, co przekłada się na ich niepełną skuteczność. Aby udrożnić przestrzenie zmienione zapalnie stosuje się drenaż zatok i ich płukanie, jest to jednak dość inwazyjny zabieg.

Wspomagającą formą terapii jest zmniejszanie obrzęku błony śluzowej poprzez stosowanie leków antyhistaminowych oraz rozrzedzających zalegającą wydzielinę (ambroksol, acetylocysteina). Skuteczne wyleczenie chorób zatok jest możliwe, ale wymaga wiele cierpliwości oraz znalezienia najlepszej w danym przypadku metody.